Chronologisch verloop van de 18 daagse veldtocht aan het bruggenhoofd Gent.

Hieronder vindt u het strijdverslag na 23 mei. Na het verlaten van Bruggenhoofd Gent, trekken de Duitse troepen verder voor de stad Gent in te nemen. Hier het relaas tot en met de val van de stad Gent.

• De Bouw van Bruggenhoofd Gent.
• De Structuur van Bruggenhoofd Gent.
• Een nadere blik op de technische kant van de bouw van de bunkers.
• Beschrijving van de binnenkant van de bunkers en hun bewapening.
• Camouflage van de bunkers.
• Enkele opmerkingen en tekortkomingen aan dit bruggenhoofd.
• De Achttiendaagse Veldtocht zoals beleefd aan Bruggenhoofd Gent.
  • Vrijdag 10 mei 1940: De Duitse inval in België
  • Zaterdag 11 mei 1940: Beperken schade aan Albertkanaal
  • Zondag 12 mei 1940: Terugtrekken op de lijn Antwerpen - Givet
  • Maandag 13 mei 1940: Terugtrekken op de lijn Antwerpen - Givet
  • Dinsdag 14 mei 1940: Opstellen op de lijn Antwerpen - Givet
  • Woensdag 15 mei 1940: Verdediging van de lijn Antwerpen - Givet
  • Donderdag 16 mei 1940: Opdracht terugtrekken op Scheldestelling
  • Vrijdag 17 mei 1940: Aankomst troepen op Scheldestelling, oa TPG
  • Zaterdag 18 mei 1940: Opbouw Scheldestelling, oa TPG.
  • Zondag 19 mei 1940: Vertragingsopdrachten aan de Dender.
  • Maandag 20 mei 1940: Eerste dag strijd aan Bruggenhoofd Gent.
  • Dinsdag 21 mei 1940: Tweede dag strijd aan Bruggenhoofd Gent.
  • Woensdag 22 mei 1940: Derde dag strijd aan Bruggenhoofd Gent.
  • Donderdag 23 mei 1940: Het verlaten van Bruggenhoofd Gent.
  • Donderdag 23 mei 1940: Algemene beelden bij de val van TPG.
  • Donderdag 23 mei 1940: De val van Gent.
  • Vrijdag 24 mei 1940: De val van het kanaal Gent-Terneuzen
  • Zaterdag 25 mei 1940: De slag om de Leie
  • Zondag 26 mei 1940: De slag om de Leie
  • Maandag 27 mei 1940: Val van de Leiestelling
  • Dinsdag 28 mei 1940: De Belgische kapitulatie
  • De rest van de veldtocht tot de val van Dunkerque.
  • Lijst van gesneuvelde Belgische soldaten aan Bruggenhoofd Gent.
  • Lijst van Belgische gesneuvelden tijdens de 18 daagse veldtocht.
  • Lijst van gesneuvelde Duitse soldaten aan Bruggenhoofd Gent.
• Het lot van Bruggenhoofd Gent na drie dagen strijd.

Donderdag 23 mei 1940 - De val van de stad Gent

8:20

Zwijnaarde - Nabij de opgeblazen Scheldebrug. De troepen van het 3e Bataljon van het Duitse 192e IR ondergaan nabij deze opgeblazen brug een zware Belgische artilleriebeschieting omdat ze toch de terugtrekkende Belgen te kort op de hielen blijken te zitten. De Duitse troepen zullen er de opdracht krijgen in Merelbeke rust te nemen tot 24 mei 1940 en geen onnodige contacten met de Belgen op te zoeken op dat moment.

Nog voor 10:00

Gent. Ter hoogte van de Dampoort nam de bemanning van een T13 tank deel uitmakend van de 4e Infanteriedivisie stelling en kreeg de opdracht te vuren op alles wat hun stellingen maar naderde van troepen komende uit de richting van Antwerpen. De Belgische bemanning van deze T13 tank opende dan ook het vuur op de eerste soldaten die ze uit die richting op hen zagen naderen. Gelukkig troffen ze geen doel want het bleken nog zeer late op Gent terugtrekkende Belgische troepen die nog de nieuwe stellingen probeerden te bereiken nabij Gent.

10:00

Gent. Het 1e Bataljon van de 3e Karabiniers lag opgesteld op de Leie langs de Veerkaai en de Nieuwburgkaai. Op dit uur komt een Duitse verkenningspatrouille bestaande uit een vijftal voertuigen en enkele motoren langs de Dendermondsesteenweg het Antwerpenplein opgereden. Tot op dit punt hadden zij al gans de tijd geen Belgische troepen meer ontmoet. De wagens kwamen hier onder Belgisch mitrailleurvuur te liggen van de 3e Karabiniers. De Duitsers zochten meteen beschutting achter hun eigen voertuigen. Iets later wordt echter één van de voertuigen getroffen door een 47mm granaat. Het voertuig brandt volledig uit. De Duitsers trekken zich in allerhaast terug. Een vijftal Duitsers werd hierbij gewond. Hun bevelhebber Lt. Wolfgang Wagener komt om het leven.

Twee foto's van het eerste contact van de 3e Karabiniers met de Duitse verkenners aan de Dampoort te Gent. De bovenste foto geeft een zicht op de gekende reeks van 3 boogbruggen aan de Dampoort. De onderste foto is van nabij de boogbruggen in de richting van de Dampoortstraat. De brug over het water moet achter de wrakken van wagens op dat moment reeds opgeblazen geweest zijn. (Oude foto's: Collectie Gardelein)

Het 1e Bataljon van de 39e Linie lag opgesteld in het verlengde van de Coupure langs het kanaal Gent - Brugge. Ze hadden zich ook opgesteld in de huizen op de Groendreef en de Leiekaai. De soldaten kregen de opdracht zoveel mogelijk fietsen op te eisen om in nood een snelle verplaatsing te kunnen maken. Dit was trouwens een vrij algemeen gegeven opdracht aan de Belgische troepen in Gent.

11:20

Gent. Op dit uur meldt zich aan het hoofdkwartier van de 3e Karabiniers aan de Keizerspoort een Duitse onderhandelaar "Leutnant Schönenberger" zich aan om over het lot van Gent te onderhandelen. Origineel had hij de opdracht gekregen de onvoorwaardelijke overgave van Gent te eisen. Hij moest binnen het half uur terug zijn. De Duitsers waren vastbesloten Gent zonder veel geweld in handen te kunnen krijgen. Zij hadden reeds weet van welke eenheden er de stellingen op dat moment verdedigden.

De Belgische bevelhebbers namen de onderhandelaar mee in een ganse rondtoer naar de verschillende Belgische militaire hoofdkwartieren om over de toestand te kunnen onderhandelen.

Door de vele versperringen en blokades was de onderhandelaar veel langer weg dan verwacht. Ook de Duitse bevelhebber had geen vertrouwen meer in de reeds vrij lang vertrokken onderhandelaar en probeerden zelf zo snel mogelijk Gent (de Keizerspoort) te bereiken. Aan de Keizerspoort was een vrij indrukwekkende versperring opgetrokken. De brug zelf was opgeblazen maar de tramsporen hadden de explosie overleefd waardoor wie het wou, in feite de brug op handen en voeten over de rails nog kon oversteken. Ook was een gasleiding afgerukt waardoor een voortdurend aanwakkerende vlam bleef branden over het water. Men slaagde er maar niet in de gas deftig af te sluiten.

Een fraai zicht genomen van voor de opgeblazen brug, kijkend naar de Lange Violettenstraat. (Oude foto: Collectie Peter Taghon)

Zicht op deze noodbrug voor licht materiaal. (Oude foto: Collectie Peter Taghon)

12:00

Gavere - ter hoogte van noodbrug. Het Duitse Pionier-bataljon 156 laat weten dat de bouw van de brug er vrij complex is door de grote verschillen in waterstanden. Het Duitse commando legt er echter de nadruk op dat de brug met spoed moet gebouwd worden.

12:50

Gent. Op het hoofdkwartier van de 18e Infanteriedivisie komt het bericht binnen dat zich in de omgeving van de Lange Violettenstraat 2 Compagnies van de 39e Linie hebben overgegeven aan een vijftigtal Duitsers die zonder verweer met bootjes de Schelde hadden kunnen oversteken. Overal in de buurt van de Keizerspoort worden massaal Belgische soldaten zonder veel verweer, gevangen genomen. Velen, ook officieren, lopen vaak ongewild, recht in de handen van Duitse verkenners van de Duitse 25e Aufklärungs Abteilung (verkenningseenheid AA25). Dit zou grotendeels te maken hebben met geruchten die werden verspreid door de Gentse politie. Men zou aan Belgische troepen rondverteld hebben dat het Gentse centrum in Duitse handen was en dat ze beter de wapens konden neerleggen om verder bloedvergieten te voorkomen. Deze thematiek heeft nog meerdere jaren het discussieonderwerp geweest in het Gentse. Sommigen vonden het een goede zaak dat Gent onbeschadigd in Duitse handen was gevallen, anderen vonden het een laffe daad het Belgische leger zo te demoraliseren en tot overgave te dwingen.

13:00

Gent. Praktisch de volledige 10e Compagnie van de 39e Linie had zich reeds overgegeven. De 11e en 12e Compagnie, opgesteld langs de Visserij ondergingen zonder veel weerstand hetzelfde lot. De gevangen genomen Belgische soldaten werden verzameld op te terreinen langs de Peynaertkaai.

Kanaal Gent-Terneuzen - Zelzate.

Vurste - nabij de Schelde. Ook deze eenheden komen eenmaal aangekomen nabij de Schelde onder zwaar Duits artilleriegeschut te liggen. Er vallen nieuwe doden. Ook zij krijgen de opdracht de oevers niet specifiek op te zoeken en door te trekken in de richting van Gavere waar zij alvast tijdelijk de originele posities van MG Bat 6 dienen over te nemen nabij het dorp.

13:15

Gent. Duitse Pioniertroepen waren meteen begonnen aan de Keizerspoort een noodbrug te bouwen om ook met voertuigen over het water te geraken. De Duitsers wilden meteen doortrekken tot het Gentse stadscentrum.

Op deze foto's zie je de meer definitieve aangelegde noodbrug aan de Keizerspoort. Allicht is ze hier wel al sterker uitgebouwd dan het origineel door die Duitse Genietroepen in basisversie zal gedaan zijn. Deze foto's zijn zeker niet van die eerste dagen. (2 oude foto's: Collectie Jacques De Vos)

15:00

Noord Frankrijk. De Britten dringen er op aan dat alles op alles moet gezet worden om ten laatste op 26/05/1940 (3 dagen later dus) een zware gezamenlijke tegenaanval te ondernemen. Hier zouden ook de Belgische troepen moeten aan deelnemen, wou men kans maken op slagen. Tot op dat ogenblik hadden de Belgen nog altijd geen bericht ontvangen over wat van hen binnen dit plan werd verwacht.

Avelgem aan de Schelde.

Enkele zichten op de strijd die zich nog afspeelde tussen vrij snel over de Schelde geraakte Duitse eenheden en Britse achterhoedes. In Avelgem centrum bleven deze 2 uitgeschakelde Britse pantsers achter in de Kerkstraat. Onderaan een aantal daar krijgsgevangen genomen Britse eenheden, reeds ontdaan van hun gevechtsuitrusting. (Oude foto's: Boeken Mei 1940 - Peter Taghon - Actuele Foto's: Google Streetview)

Gent. De Duitsers ondernemen een tweede poging om de Dampoortbrug te overschreiden maar ze worden opnieuw door de verdediging van de 3e Karabiniers teruggedreven. Twee iets te dappere Belgen komen echter om bij een poging de vluchtende Duitsers nog te proberen onderscheppen.

15:10

Gent. De 9e Compagnie van de 41e Linie komt aan bij het Citadelpark en graaft zich daar in. Ook hier hitst de Gentse bevolking de nog ingegraven soldaten op om zich over te geven aan de Duitsers omdat de stad toch al gevallen zou zijn. Geleidelijk aan beginnen kleine groepjes soldaten zich effectief ook over te geven aan enkele Duitsers in de buurt van de Leopoldkazerne. Binnen de kortste keren was gans de 9e compagnie gekapituleerd.

(Foto links: Commissie der monumenten en stadszichten van Gent - Foto rechts: Google Streetview)

Dit is de brug aansluitend op de Papegaaistraat.

15:30

Gent. De Duitsers bezetten het stadhuis. Praktisch gelijktijdig is door de Belgische Genie de telefooncentrale in de Bennesteeg opgeblazen waardoor praktisch in gans het centrum al het telefoonverkeer onderbroken wordt.

De leiding van het 1e Bataljon van de 3e Karabiniers krijgt uitdrukkelijk de opdracht geen contact te maken met Duitse onderhandelaars. De Coupure mag zeker niet opgegeven worden aan de Duitse bezetters. Er worden een aantal extra mitrailleurgroepen aangevoerd om de zones van de vernielde bruggen extra te verdedigen.

Namiddag

aan de Leie. Ook aan de Leie herhaalt zich het scenario dat zich voordien afspeelde aan de Schelde. Ook hier worden massaal alle bruggen opgeblazen omdat voortaan de stellingen van de Belgen en de Britten achter deze rivier kwamen te liggen. We kijken hier op de door de Britten net opgeblazen bruggen over de Leie in Kortrijk.

Late namiddag

Bruggenhoofd Gent - Baaigem. Op de Heedwijk (kruispunt Baaigemstraat en Hundelgemsesteenweg) worden door de Duitse Aufklärings Abteiling 25 mijnenvelden ontdekt nadat een pantserwagen werd vernield door er op een mijn te rijden.

16:00

Gent. Door het opblazen van alle bruggen over de Coupure zakte het moreel bij de meeste soldaten van de 3e Karabiniers tot onder nul. Zij zagen plots elke mogelijkheid om te vluchten als het te heet onder hun voeten werd, wegvallen. Toen deze soldaten ook door plaatselijke politie en Duitsers werden aangemoedigd zich over te geven, viel ook deze stelling in de kortste keren uit elkaar. In grote groepen begaven de soldaten zich naar het stadhuis om aldaar hun wapens af te geven en de strijd te staken.

Massaal kapitulerende Belgische troepen worden te Gent nabij de Keizerspoort afgevoerd in krijgsgevangenschap. (Foto links: Boek Mei 1940 - Peter Taghon - Foto rechts: Google Streetview)

16:15

Kanaal Gent - Terneuzen. Er wordt opdracht gegeven aan de eenheden van het 1e Bataljon van de 14e Linie de westkust van het kanaal te proberen heroveren in de zone 300 meter zuidelijk van de weg Ertvelde - Rieme (zone zuidelijk Riemsesteenweg en gedeeltelijk huidige Kluizendok, toenmalige Zandeken). Het 2e Bataljon van de 14e Linie doet dan eenzelfde zuiveringsactie nog meer zuidelijk allicht tot ongeveer Doornzele. Mocht deze opdracht niet compleet doenbaar blijken, moeten de Duitsers in elk geval teruggeduwd worden zodat ze voorlopig alvast niet al te snel verder doorbreken richting afleidingskanaal

Ondankt dat de Belgen er in slagen het kanaal zelf opnieuw te bereiken, blijken nog altijd een aantal Duitse eenheden zich verdokenen opgesteld te hebben op de terreinen van de Kühlmanfabrieken. Desondanks zijn er geen rechtstreekse Belgisch-Duitse contacten.

16:30

Gent. Rond dit uur had bijna gans de 11e Compagnie van de 41e Linie hetzelfde lot ondergaan als de 9e Compagnie. Ook deze compagnie had zich tegen dan volledig overgegeven aan de Duitsers.

Als reactie op de massale kapitulatie van Belgische troepen van de 41e Linie, werd wat nog restte van het 2e en 3e Bataljon van de 41e Linie uit Gent weggetrokken tot achter de spoorlijn Gent - Brussel. De nieuwe ruggegraat werd gevormd door een Compagnie wielrijders die opgesteld werden tussen de Leie en het Sint Pietersstation. Een ander wielrijders Eskadron van de 16e Infanteriedivisie stelde zich op vanaf het station tot aan de Schelde. 3 mitrailleurpelotons van de 12e Compagnie van de 41e Linie en wat nog restte van de voltallige 10e Compagnie stelde zich op tussen de tunnel van de Zwijnaardsesteenweg met de Ottergemsesteenweg. Hier werd letterlijk van de nog bereidwillige restanten van een gans Bataljon een degelijke gevechtsgroep samengesteld.

De nog resterende Belgische troepen in de binnenstad, vooral behorende tot het 2e Bataljon van de 41e Linie, gaven zich praktisch allen kort nadien over aan de Duitsers.

16:40

Gent. Een eerste Duitse patrouille probeert de Coupure te naderen om ze over te steken. Ondanks hun vriendelijke gebaren met verzoek tot overgave werden ze onthaald op een Belgische vuurregen. Het kwam meteen tot een gevecht in regel met gewonden aan beide zijden. De Duitse stoottroepen trekken zich voorlopig terug.

17:00

Gent. Er ontstaan de eerste schermutselingen tussen Duitse verkenners en de Belgische compagnies die zich hadden opgesteld achter de spoorwegberm. Door het wapengekletter komen steeds meer Duitse troepen in deze richting. Door hevige vuurgevechten werd in de richting van de spoorweg de Duitse opmars voorlopig volledig gestopt. De Duitsers trekken zich uiteindelijk terug in de straten die doodlopen op de spoorwegberm.

Ondertussen wordt van Duitse kant al melding gemaakt van een duizendtal Belgische krijgsgevangenen.

Kanaal Gent-Terneuzen - Zelzate. Rond dit tijdstip worden ook hier de eerste Duitse troepen aan de Belgische kant van het kanaal waargenomen. Ook hier blijkt dus de kanaalstelling te hebben begeven. Gelijktijdig worden de 2e Gidsen echter ook onder vuur genomen uit de richting waar normaal de posities nog dienden bezet te zijn door de 37e Linie. De beschietingen kwamen uit de richting van de wijk Triest waar al een eerste Duits bruggenhoofd was ontstaan. .

Ook is dit het tijdstip waarop de val van het stadscentrum van Zelzate gesitueerd dient te worden. Dit impliceert dat de Duitse troepen in eerste instantie tot aan de oever van het oude kanaal wisten door te breken en kort nadien ook geleidelijk deze oude kanaalarm zouden proberen overbruggen. Dit maakte dus dat de Duitsers nu enkel nog gescheiden zouden zitten van het gros van de Belgen door het nieuwe kanaal Gent - Terneuzen waar ook alle bruggen waren opgeblazen. Van Belgische kant wist men dus dat nieuwe zware doorbraakpogingen op dit kanaal niet lang meer zouden uitblijven. Bijkomend was deze stelling ter hoogte van Terdonck op dit moment al beperkt doorbroken maar probeerde men daar de schade nog in te perken.

De opgeblazen Albertbrug tussen de huidige Neermeerskaai en de Gordunakaai. Allicht een van de laatste opgeblazen bruggen van Gent omdat ze ook nog door Belgische troepen werd gebruikt om terug te trekken richting Leiestelling en Schipdonkkanaal.. Volledig bovenaan de opgeblazen brug nog zonder herstellingen als noodbrug (Oude foto: Collectie Gardein) - Daaronder 3 gelijkaardige foto's maar telkens reeds met herstellingen als noodbrug. Bij 2 foto's zie je trouwens het schip liggen onder de brug dat werd gebruikt om de noodbrug opnieuw op te bouwen.(Foto's met actuelere zichten 2e en 4e rij rechts: Google Streetview)

Gent. Het grootste gedeelte van de Gentse binnenstad was ondertussen in Duitse handen. Toch was het nog niet overal veilig voor de Duitse bezetter. Op het moment dat een Duitse patrouille probeert geisoleerde Belgische soldaten gevangen te nemen ter hoogte van de Drapstraat, worden ze plots onder vuur genomen door een Belgisch officier. Hierbij wordt één van de Duitsers zwaar getroffen in de onderbuik en zakt in elkaar. Zijn compagnons moeten het onder een kogelregen op een vluchten zetten en hun strijdmakker achterlaten. Als een kwartier later een burgerlijke ambulance arriveert, is de soldaat reeds overleden.

Er was in feite tussen de Belgische troepen, meer noordelijk van Gent, en de Duitse bezetter in het centrum van Gent, een neutrale zone ontstaan. Dit vergemakkelijkte wel de mogelijkheid van afgedwaalde Belgische soldaten, opnieuw de noordelijkere gelegen Belgische troepen op de achterlijn, te vervoegen.

Van Duitse kant spreekt men ondertussen al van meer dan 3000 Belgische krijgsgevangenen.

20:00

Kanaal Gent-Terneuzen - Zelzate. De eerder door Duitsers bezette posities nabij de wijk Triest aan de Belgische kant van het kanaal, blijken opnieuw verlaten en vrij van Duitsers. Voorlopig is het nieuwe kanaal Gent-Terneuzen als verdedigingslijn dus nog intact te noemen.

Oosterzele. De Divisiestaf van de 56e ID verhuist van Oordegem naar het kasteel op de Keiberg. Echter niet voor lang. Er zal vrij kort daarna al worden verhuisd naar Gavere

21:00

Kanaal Gent-Terneuzen. Ondanks de Belgische zuiveringsactie worden er kort nadien toch opnieuw Duitsers gesignaleerd op de rand van Rieme in de wijk Triest.

Ondertussen installeert het 1e Bataljon van de 14e Linie zich opnieuw langs de kanaaloevers, zich bewust zijnde van mogelijke Duitse infiltraties. Het 2e Bataljon doet hetzelfde aan de overzijde van het kanaal ter hoogte van Terdonk. Beide bataljons zijn op die manier enkel gescheiden door de zone Rieme - Avrije (beek) van waaruit ze toch opnieuw Duitse weerstand dienen vast te stellen en onder vuur worden genomen.

Schets situatie op 23-5-1940 in de regio Zelzate (Bron: Mai 1940, La bataille de Belgique - M. Fouillien en J. Bouhon)

Boven: Intacte kerk van Ertvelde op oude postkaart (postkaart: Replica) - Midden links en onderaan: De zwaar gehavende kerk van Ertvelde. De kerktoren werd met een meer dan overdreven hoeveelheid van 120 kg explosieven opgeblazen. Het mag duidelijk zijn dat de schade hierdoor aangericht enorm was. De kerk zou pas volledig hersteld geraken in 1953. De foto midden rechts toont de kerk zoals ze er nu nog uitziet. (Foto: Midden links: Boek Dorpsbeelden uit het Verleden Evergem - Sleidinge - Ertvelde. Onderaan links: Boek Mei 1940 - Peter Taghon - Onderaan rechts: Replica).

22:30

Gent. Rond dit uur begint de georganiseerde aftocht van het Belgische leger rondom Gent naar de richting van de Leie en het afleidingskanaal. De Belgische troepen kregen van de militaire leiding de toelating na hun overtocht van het kanaal Gent-Brugge, de bruggen van Vinderhoute, Lovendegem en Merendree op te blazen. Ook de bruggen te Drongen en Mariakerke over de Verbindingsvaart ondergaan hetzelfde lot.

24:00

Gent. Rond dit uur verlaten de laatste Belgische troepen die zich bewust waren van de geplande aftocht de streek van Gent. Enkele pelotons gingen verloren doordat ze het bericht van de terugtrekking nooit ontvingen. Zij werden in de vroege ochtend allen krijgsgevangen gemaakt. Wat nog restte van de 10e Compagnie van de 39e Linie werd vergeten op de spoorlijn Brussel-Gent.